Weergaven: 12
De bijendans: een unieke communicatie bij honingbijen
De bijendans is een van de meest bijzondere vormen van communicatie in de natuur. Honingbijen gebruiken deze unieke taal om informatie te delen over voedselbronnen, water en zelfs nieuwe nestlocaties. De dans wordt opgevoerd door terugkerende haalbijen. Ze dansen in het donker op de raten in de bijenkast. Hoe rijker de bron, hoe enthousiaster ze dansen en hoe meer bijen ze op de dansvloer sleuren.
De pasjes van de rondedans en kwispeldans zijn het meest bekend bij imkers. Maar ook de sikkeldans is een grote hit in het bijenvolk. En als het even wat druk wordt doen de bijen de trildans als stopteken om hun ijverige nestgenoten een halt toe te roepen.
De dansende bijen werden reeds opgemerkt en beschreven door Aristoteles, maar het was bijenwetenschapper Karl von Frisch die in de jaren 40 de betekenis van bijendans ontrafelde. Het leverde hem de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde op.
De rondedans geeft aan dat er een voedselbron dichtbij is, terwijl de kwispeldans gedetailleerde informatie geeft over afstand, richting en de kwaliteit van de bron. Door een combinatie van bewegingen, trillingen en feromonen begrijpen andere bijen precies waar ze naartoe moeten vliegen wanneer ze de dansende bijen observeren met hun antennes.
Rondedans
De rondedans is een van de manieren waarop honingbijen met elkaar communiceren binnen de bijenkast. Het is een eenvoudige bijendans die door een werksterbij wordt uitgevoerd om andere bijen te vertellen dat er voedsel in de buurt is gevonden.
Hoe werkt de rondedans?
De bij beweegt in cirkels, waarbij ze afwisselend linksom en rechtsom draait. De rondedans wordt gebruikt wanneer de voedselbron zich op minder dan 50 tot 100 meter van de kast bevindt. Voor grotere afstanden gebruikt de bij de waggel- of kwispeldans.
Tijdens de dans verspreidt de bij de geur van de voedselbron, zodat andere bijen deze geur kunnen herkennen als ze gaan zoeken. De dansende bij kan nectar of stuifmeel overdragen aan andere bijen, zodat ze de smaak en geur van de bron leren kennen.
De rondedans geeft aan dat de voedselbron dichtbij is, maar bevat geen precieze informatie over richting. De geur helpt de andere bijen om de bloemen te vinden. De intensiteit en het enthousiasme van de dans vertellen hoe waardevol de voedselbron is. Een energieke dans betekent dat de bron rijk aan nectar of stuifmeel is.
Kwispeldans of waggeldans
De kwispeldans (ook wel waggeldans genoemd) is een fascinerende manier waarop honingbijen met elkaar communiceren over de locatie van voedselbronnen, water, of geschikte nestplaatsen die verder van de kast verwijderd zijn (meer dan ongeveer 100 meter). De kwispeldans is een van de meest complexe vormen van communicatie in de dierenwereld.
Hoe werkt de kwispeldans?
De kwispeldans bestaat uit een specifieke beweging in de vorm van een “8”. De bij beweegt zich in een rechte lijn terwijl ze met haar achterlijf kwispelt. Daarna draait ze terug naar het beginpunt, afwisselend linksom en rechtsom, en herhaalt ze de dans.
De richting van de kwispelende lijn ten opzichte van de verticale lijn in de kast geeft de richting van de voedselbron aan ten opzichte van de zon. Bijvoorbeeld:
- Een rechte verticale beweging omhoog betekent dat de bron zich precies in de richting van de zon bevindt.
- Een hoek van 30 graden naar links van de verticale lijn betekent dat de bron zich 30 graden links van de zon bevindt.
De snelheid van de dans en hoe vaak ze de dans herhaalt, geven aan hoe ver de voedselbron is. Hoe langzamer ze danst, hoe verder de bron ligt. Kortere, energieke bewegingen wijzen op een bron dichter bij de kast.
Net als bij de rondedans verspreidt de bij geuren van de voedselbron, zoals bloemengeuren, om andere bijen te helpen de exacte locatie te vinden.
De hoek van de kwispelende lijn in deze bijendans vertelt precies waar de voedselbron zich bevindt in relatie tot de zon. De lengte en intensiteit van de kwispelende beweging geven de afstand aan. Een energieke en lang volgehouden dans wijst op een rijke of hoogwaardige voedselbron.
De sikkeldans: een minder bekende bijendans
De sikkeldans is een minder bekende maar interessante dansvorm die honingbijen uitvoeren.
Hoe werkt de sikkeldans?
De sikkeldans is een overgangsvorm tussen de rondedans en de kwispeldans. Bij deze dans maakt de bij een beweging in de vorm van een halve maan of een sikkel, in plaats van een volledige cirkel zoals bij de rondedans of een “8” zoals bij de kwispeldans.
De bij beweegt in een gebogen lijn, afwisselend linksom en rechtsom, waarbij ze geen rechte kwispellijn uitvoert zoals in de kwispeldans. De sikkeldans wordt meestal gebruikt om aan te geven dat een voedselbron zich op een middelgrote afstand van de kast bevindt, meestal tussen 50 en 150 meter. De boog in de dans geeft een hint over de richting van de voedselbron, maar deze is minder specifiek dan bij de kwispeldans.
De sikkeldans wordt vaak uitgevoerd wanneer de voedselbron te ver weg is voor een rondedans, maar nog niet ver genoeg om een uitgebreide kwispeldans te rechtvaardigen. Deze bijendans is vooral typerend voor honingbijensoorten in tropische en subtropische regio’s, zoals de Aziatische soorten.
De trildans
De trildans (ook wel schuddans genoemd, of tremble dance) is een dans van honingbijen die geen locatie van voedselbronnen aangeeft, maar in plaats daarvan wordt gebruikt om andere bijen te activeren, aan het werk te zetten of juist tegen te houden.
De trildans heeft meerdere betekenissen. Voor de huisbijen is de trildans een motivatiesignaal. Het betekent dat ze moeten overschakelen op het opslaan en verwerken van nectar omdat de aanvoer van nieuw voedsel zo snel verloopt dat er een file ontstaat op de plaats waar de haalbijen de nectar aan de huisbijen overdragen.
Voor de vliegbijen is de trildans eerder een stopteken. Het is het signaal om een bepaalde drachtbron niet langer te bezoeken vanwege drukte, overbevolking of gevaar aan de voedselbron.
De trildans speelt een sturende rol bij de verwerking van nectar als de vliegbijen te lang moeten zoeken naar een huisbij om de nectar in ontvangst te nemen.
De trildans wordt soms ook wel de vibratiedans of schuddans genoemd (in het Engels de tremble dance)
Hoe werkt de trildans?
Bij de trildans schudt de bij haar lichaam heen en weer terwijl ze langzaam over de raten loopt. Dit kan horizontaal of verticaal gebeuren. De bij kan de trildans enkele seconden tot minuten uitvoeren, afhankelijk van de situatie. De dans vindt meestal wordt meestal uitgevoerd op plaatsen waar honing gestockeerd is of in de broedruimte, waar veel bijen aanwezig zijn.
Met de trildans motiveren vliegbijen andere huisbijen om bepaalde taken uit te voeren. Het kan een signaal zijn om de nectar sneller te verwerken. Als de verzamelbijen meer nectar naar de kast brengen dan de werksters kunnen verwerken, voert een bij de trildans uit om extra werksters te mobiliseren om de nectar op te slaan. In periodes van veel dracht waarbij veel nectar binnenkomt in de kast, moedigt de trildans andere bijen aan om harder te werken.
De trildans kan werksters signaleren om van taak te wisselen, bijvoorbeeld van broedverzorging naar nectarverwerking of vice versa.
In sommige gevallen kan de trildans oook een waarschuwingssignaal zijn. Bijvoorbeeld bij een onverwachte aanval op de kolonie door rovers of hoornaars. Het zet de bijen aan om de bijenkast te verdedigen of een bepaalde voedselbron te vermijden. Bijen gaan dan met hun borstspieren vibreren tegen andere, dansende, bijen om te zeggen “Stop met dansen over die plek” of “Pas op voor gevaar.”
https://library.wur.nl/ojs/index.php/bijenhouden/article/download/14354/13769
Nog een bijendans: de grooming dans
De groomingdans is een communicatiesignaal dat honingbijen gebruiken om hulp te vragen bij het schoonmaken van hun lichaam. Het is een sociaal gedrag waarbij een bij andere bijen in de kolonie uitnodigt om vuil, parasieten (zoals varroamijten), of ander ongemak van haar lichaam te verwijderen.
Hoe werkt de groomingdans?
De bij die de groomingdans uitvoert, schudt haar lichaam heen en weer of maakt snelle, schokkerige bewegingen. Ze houdt haar vleugels vaak lichtjes omhoog en spreidt haar poten, wat haar kwetsbare lichaamsdelen blootlegt. Soms maakt ze kleine draaibewegingen of tikt ze andere bijen aan.
Deze dans trekt de aandacht van andere bijen, die begrijpen dat de dansende bij hulp nodig heeft. Meestal wordt ze direct benaderd door een of meer werksters, die haar lichaam beginnen schoon te maken. Andere bijen gebruiken hun monddelen en poten om vuil of parasieten, zoals varroamijten, van het lichaam van de dansende bij te verwijderen.
Vooral bij een besmetting met varroamijten is de groomingdans belangrijk. Het helpt om deze schadelijke parasieten van de bijen te verwijderen, wat bijdraagt aan de gezondheid van het volk. Door elkaar schoon te houden, verminderen bijen de verspreiding van ziektes en verhogen ze de overlevingskansen van de kolonie.